سرپرستی یتیمانیکی دیگر از محاسن اخلاق سرپرستی ایتام و تفقّد و محبّت نسبت به آنان است. دین مقدس اسلام مسئله ایتام را به عنوان یک مسئله اساسی و مهم مطرح کرده و مسلمانان را نسبت به سرنوشت آنان از جمیع جهات (اقتصادی، عاطفی، آموزشی و تربیتی و...) مسئول دانسته است. فهرست مندرجات۱.۱ - خوردن مال یتیم ۱.۲ - شیوه شرعی محاسبه هزینه خوراک و پوشاک یتیمان ۱.۳ - انفاق بدون اسراف و سخت‌گیری ۱.۴ - حکم ادعای مالی یتیم علیه سرپرست ۱.۵ - اجرت سرپرستی یتیم ۲ - وظیفه اجتماعی ۳ - تامین نیازهای عاطفی ۴ - ضرورت احترام به یتیم ۵ - قرآن و یتیمان ۶ - آثار یتیم‌نوازی ۶.۱ - ورود به بهشت ۶.۲ - نرم شدن قلب ۶.۳ - ترفیع درجات و محو سیئات ۷ - ثواب یتیم‌نوازی ۷.۱ - سکونت در بهشت ۷.۲ - برطرف شدن عذاب ۷.۳ - ثواب ساکت کردن یتیم ۸ - پانویس ۹ - منبع ۱ - احکام فقهی سرپرستی یتیمان از دیدگاه امام خمینیسرپرستی یتیم همانند دیگر امور بشری در شرع مقدس دارای احکام و ضوابط خاص است که دانستن و مراعات آنها بر ولی قهری یتیم و یا وصی ولی قهری در امور یتیم لازم و واجب است. نظر خوانندگان محترم را به نظرات فقهی امام خمینی دراین‌رابطه جلب می‌کنیم. ۱.۱ - خوردن مال یتیم«خوردن مال یتیم از روی ظلم» از گناهان کبیره است. [۱]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۸۸، کتاب الصلاة، فصل فی صلاة الجماعة، القول فی شرائط امام الجماعة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۱.۲ - شیوه شرعی محاسبه هزینه خوراک و پوشاک یتیماناگر ولی یتیم، نیازهای او را از مال خود او تامین می‌کند در محاسبه سهم یتیم به دو روش می‌تواند عمل نماید. امام خمینی دراین‌خصوص در تحریرالوسیله می‌نویسد: «یجوز لولیّ الیتیم افراده بالماکول و الملبوس من ماله، وان یخلطه بعائلته ویحسبه کاحدهم، فیوزّع المصارف علیهم علی الرؤوس فی الماکول و المشروب، و امّا الکسوة فیحسب علی کلّ علی حدة. وکذا الحال فی الیتامی المتعدّدین، فیجوز لمن یتولّی الانفاق علیهم افراد کلّ، واختلاطهم فی الماکول و المشروب و التوزیع علیهم، دون الملبوس.» [۲]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۱۶، کتاب الحجر، القول فی الصغر، مسالة۱۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
برای ولیّ یتیم جایز است که به طور جداگانه و مستقل خوراک و پوشاک او را از مال یتیم بدهد و جایز است او را با عائله خودش منضم نماید و او را مانند یکی از خانواده حساب کند پس مصارف خوردنی و آشامیدنی را سرانه تقسیم می‌کند و اما پوشیدنی را جداگانه حساب می‌کند. و همچنین است وضع یتیم‌هایی که متعددند، پس برای متولی مخارج آنها جایز است که جداگانه و یا با اختلاط آنها در خوردنی و آشامیدنی - نه پوشیدنی - مصرف و توزیع نماید.۱.۳ - انفاق بدون اسراف و سختگیریانفاق و تخصیص بودجه برای تامین نیازها و خواسته‌های یتیم هرچند که از مال خود او باشد باید بدون اسراف و یا سخت‌گیری صورت گیرد؛ و اسراف موجب ضمان است. امام خمینی در تحریرالوسیله این باره می‌فرماید: «یُنفق الوصیّ علی الصبیّ من غیر اسراف ولا تقتیر، فیطعمه ویلبسه عادة امثاله ونظرائه، فان اسرف ضمن الزیادة.» [۳]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۱۱۵، کتاب الوصیة، مسالة۵۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
وصی باید بدون اسراف و سخت‌گیری بر بچه خرج کند؛ پس طعام و لباس او را طبق عادت امثال و نظایر او به او می‌دهد و اگر اسراف نماید ضامن زیادی می‌باشد.۱.۴ - حکم ادعای مالی یتیم علیه سرپرستازآنجاکه در صورت اسراف و انجام هزینه‌های بی‌مورد از مال یتیم، سرپرست ضامن است، پس اگر یتیم بعد از بلوغ درباره چگونگی هزینه‌ها ادعایی علیه سرپرست و متصدی هزینه‌ها داشته باشد، مورد رسیدگی قرار می‌گیرد. امام خمینی درباره آیین و اصول رسیدگی به آن می‌نویسد: «ولو بلغ فانکر اصل الانفاق او ادّعی علیه الاسراف، فالقول قول الوصیّ بیمینه، وکذا لو ادّعی علیه انّه باع ماله من غیر حاجة ولا غبطة. نعم، لو اختلفا فی دفع المال الیه بعد البلوغ، فادّعاه الوصیّ وانکره الصبیّ، قُدّم قول الصبیّ، والبیّنة علی الوصیّ.» [۴]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۱۱۵، کتاب الوصیة، مسالة۵۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
و اگر بچه بالغ شود و اصل خرج را انکار کند یا بر وصی ادعای اسراف نماید پس قول، قول وصی است با قسم او. و همچنین است اگر بر وصی ادعا کند که بدون نیاز و مصلحت، مال او را فروخته است. البته اگر در پرداخت مال به طفل بعد از بلوغ، اختلاف نمایند پس وصی آن را ادعا نماید و بچه آن را انکار کند، قول بچه مقدّم می‌شود و بیّنه بر وصی می‌باشد.۱.۵ - اجرت سرپرستی یتیمآیا کسی که سرپرستی یتیمی را عهده‌دار است بابت آن، حق برداشتن اجرت عمل از اموال یتیم را دارد؟ و اگر دارد، چقدر؟ در این باره در تحریرالوسیله آمده است: «یجوز للقیّم الذی یتولّی امور الیتیم ان یاخذ من ماله اجرة مثل عمله؛ سواء کان غنیّاً او فقیراً، و ان کان الاحوط الاولی للاوّل التجنّب. و امّا الوصیّ علی الاموال، فان عیّن الموصی مقدار المال الموصی به وطبّقه علی مصرفه المعیّن؛ بحیث لم یبق شیئاً لُاجرة الوصیّ، واستلزم اخذها امّا الزیادة علی المال الموصی به او النقصان فی مقدار المصرف، لم یجز له ان یاخذ الاجرة لنفسه. و ان عیّن المال و المصرف علی نحو قابل للزیادة و النقصان، کان حاله حال متولّی الوقف؛ فی انّه لو لم یعیّن له جعلاً معیّناً، جاز له ان یاخذ اجرة مثل عمله، کما اذا اوصی بان یصرف ثلثه او مقداراً معیّناً من المال فی بناء القناطر وتسویة المعابر وتعمیر المساجد. [۵]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۱۱۵، کتاب الوصیة، مسالة۵۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
برای قیّم که متولی امور یتیم است، جایز است که از مال او اجرت المثل عملش را بگیرد؛ چه غنی باشد یا فقیر، اگرچه احتیاط و بهتر برای شخص غنی آن است که از گرفتن مزد خودداری نماید. و اما وصی بر اموال: پس اگر موصی مقدار مال موصی به را معین کند و مطابق آن مصرف معیّن نماید به‌طوری‌که چیزی برای اجرت وصی باقی نماند و گرفتن اجرت مستلزم گرفتن زیاده بر مال موصی به یا کم‌کردن در مقدار مصرف باشد، در این صورت جایز نیست که برای خودش اجرت بگیرد. ولی اگر مال و مصرف را به‌طوری معین کند که قابل زیاده و کم باشد، حال آن مانند حال متولی وقف می‌باشد در اینکه اگر جُعل معینی برایش معین نکند جایز است که اجرت المثل عملش را بگیرد مانند اینکه وصیت کند به اینکه ثلث یا مقدار معینی از مال را در ساختن پل‌ها و صاف کردن معابر و تعمیر مساجد، صرف نماید (که اجرت وصی هم جزء مخارج خواهد بود).۲ - وظیفه اجتماعییکی دیگر از محاسن اخلاق سرپرستی ایتام و تفقّد و محبّت نسبت به آنان است. در زندگی انسان‌ها خلاها و کمبودهایی وجود دارد که جز از طریق محبّت و دوستی نمی‌توان آن را جبران کرد و در این میان، کودکان یتیم بیشترین نیاز را احساس می‌کنند زیرا آنها که در اثر از دست دادن پدر یا مادر از سرچشمه مهر و محبّت دور افتاده‌اند بیش از هر چیز به نوازش و محبّت محتاج‌اند و برای این احساس عاطفی و روحی خواه‌ناخواه در انتظار پاسخ هستند. از سوی دیگر، وجود چنین افرادی در هر جامعه غیر قابل اجتناب است، زیرا هیچ جامعه‌ای خالی از حادثه نیست به‌ویژه در جامعه اسلامی که جهاد و دفاع از اهمّ واجبات است و بدیهی است در اثر این حوادث خواه‌ناخواه گروهی پدران و یا مادران خود را از دست داده و بی‌سرپرست باقی می‌مانند. در چنین محیطی برای رفع این کمبودها باید پیش‌بینی‌های لازم را معمول داشت، بدین‌جهت دین مقدس اسلام مسئله ایتام را به عنوان یک مسئله اساسی و مهم مطرح کرده و مسلمانان را نسبت به سرنوشت آنان از جمیع جهات (اقتصادی، عاطفی، آموزشی و تربیتی و...) مسئول دانسته است. امام خمینی در اهمیت تکریم و تسلی خاطر یتیمان می‌فرماید: «از مستحبات مؤکد شریک شدن در عزا و تسلیت دادن صاحبان مصیبت و سبک کردن غم آنها است. [۶]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۰۰، کتاب الطهارة، فصل فی احکام الاموات، ختام فیه امران، احدهما، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
و «به‌درستی کسی که یتیمی را از گریه ساکت کند بهشت برای او واجب می‌شود.» و «هیچ بنده‌ای دست (نوازش) روی سر یتیم نمی‌کشد مگر آنکه خداوند عزّ و جلّ به عدد هر مویی که از زیر دست او گذشته است، برای او حسنه می‌نویسد.» و ثواب‌های دیگری که در روایات وارد شده است. و در تسلی دادن همین که نزد صاحب مصیبت حاضر شود، به‌طوری‌که صاحب عزا او را ببیند کفایت می‌کند، زیرا همین حضور، خاطر او را تسلی داده و حرارت غم او را تسکین می‌دهد.» [۷]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۰۰، کتاب الطهارة، فصل فی احکام الاموات، ختام فیه امران، احدهما، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۳ - تامین نیازهای عاطفیدر اینجا بحث تنها در تامین معاش نیست زیرا نیاز انسان‌ها تنها در آب و نان خلاصه نمی‌شود. انسان تشنه محبّت و سرشار از احساس و عواطف است؛ انسان موجودی است عاطفی که مایل است محبّت ببیند و به دیگران ابراز محبّت کند. عشق و محبّت در سرشت او نهفته است. او همانند یک چوب و یا یک سنگ و جماد نیست که از عشق و محبّت بیگانه باشد. جایی که بسیاری از حیوانات تحت تاثیر محبّت قرار می‌گیرند و پاسخ مثبت به آن می‌دهند انسان که سرشت او بر اساس مهر و محبّت نهاده شده است چطور می‌تواند به دور از محبّت زندگی کند؟ واقعاً هیچ‌چیز جز مهر و محبّت نمی‌تواند جای خالی پدر و مادر را پر کند و چقدر خوب است که هر خانواده یک یا دو یتیم را تحت تکفّل خویش قرار دهد و سرپرستی آنها را شخصاً به عهده بگیرد و تنها به تامین معاش آنها بسنده نکند. ساختن دار الایتام و کمک مالی به این گونه مؤسسات بسیار خوب است اما نمی‌تواند جانشین کانون گرم خانواده باشد، زیرا مربّی و خدمتگزار حقوق‌بگیر دارالایتام نمی‌تواند جای خالی پدر و مادر را پر کند، چون کودک پیش از هر چیز پدری مهربان و مادری دلسوز می‌خواهد. از این رو پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) که پیام‌آور رحمت و رحمة للعالمین است و خود نیز طعم تلخ یتیمی را چشیده نسبت به این موضوع شدیداً توصیه کرده و با بیانات مختلف در مناسبت‌های گوناگون مسلمانان را در تکریم یتیمان ترغیب و تشویق فرموده و مردم را به سرپرستی آنها امر کرده و خود نیز عملاً عهده‌دار نگهداری و سرپرستی از یتیمان بوده و در حدیثی از آن حضرت آمده است: «احبُّ البُیوتِ بیتٌ فیهِ یتیمٌ مُکرَّمٌ؛ محبوب‌ترین خانه آن خانه‌ای است که در آن کودک یتیمی با عزّت و احترام زندگی کند.» ۴ - ضرورت احترام به یتیمبا توجه با آنچه گفته شد ذکر این نکته لازم است که در فرهنگ اسلام بهترین وسیله برای رفع کمبودهای یتیمان آن است که کودکان یتیم جزء عائله انسان قرار گیرند بطوری که خود را در ردیف اعضای خانواده و فرزندان آنان به شمار آورند و مساعدت‌ها و کمک‌ها نسبت به آنان باید به‌قدری محترمانه و شرافتمندانه انجام شود تا آنها با سربلندی و سرافرازی زندگی کرده و هیچ‌گاه خود را حقیر و بیچاره و بینوا احساس نکنند. بنابراین، یتیم‌نوازی در صورتی مفید فایده است که برخورد با آنها توام با رعایت جمیع جهات مادّی و معنوی و عاطفی بوده باشد و در غیر این صورت ممکن است نتایج ناگواری به بار آورد و آنها را دچار عقده و کینه سازد. اکنون برای اینکه بیشتر به اهمیت این وظیفه دینی، انسانی و اخلاقی آشنا شویم مناسب است قسمتی از آیات و روایات وارده را برای شما بازگو کنیم. ۵ - قرآن و یتیماندر قرآن مجید درباره ایتام آیات متعددی دیده می‌شود که در پاره‌ای از آیات، بی‌اعتنایی به یتیمان را علامت کفر و نفاق می‌شمارد و می‌فرماید: «اَ رَاَیْتَ الَّذِی یُکَذِّبُ بِالدِّینِ فَذلِکَ الَّذِی یَدُعُّ الْیَتِیمَ؛ آیا دیدی آن را که دین و روز قیامت را دروغ می‌پندارد، پس او کسی است که یتیم را از خود می‌راند.» و در جای دیگر می‌فرماید: «کَلاَّ بَلْ لا تُکْرِمُونَ الْیَتِیمَ وَ لا تَحَاضُّونَ عَلی طَعامِ الْمِسْکِینِ؛ چنان نیست که شما خیال می‌کنید بلکه شما یتیمان را گرامی نمی‌دارید و یکدیگر را بر اطعام مستمندان تشویق نمی‌کنید.» و در یک جا پس از عبادت خدا و نیکی به پدر و مادر و خویشاوندان، محبّت و احسان به ایتام را یادآور می‌شود و می‌فرماید: «وَ اِذْ اَخَذْنا مِیثاقَ بَنِی اِسْرائِیلَ لا تَعْبُدُونَ اِلاَّ اللَّهَ وَ بِالْوالِدَیْنِ اِحْساناً وَ ذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینِ....؛ (و به یاد آورید) زمانی را که از بنی‌اسرائیل پیمان گرفتیم که جز خداوند یگانه را نپرستید و نسبت به پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و بینوایان نیکی کنید....» و آنگاه که مصادیق برّ و نیکوکاری را می‌شمارد یتیم‌نوازی را پس از ایمان به خدا و روز جزا و ایمان به پیامبران و کتاب‌های آسمانی و فرشتگان ذکر می‌کند و این دلیل بر اهمیت یتیم‌نوازی است که در این ردیف آمده است. می‌فرماید: «لَیْسَ الْبِرَّ اَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَکُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ لکِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ الْمَلائِکَةِ وَ الْکِتابِ وَ النَّبِیِّینَ وَ آتَی الْمالَ عَلی حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینَ؛ نیکی (تنها) این نیست که به هنگام نماز صورت خود را به‌سوی مشرق و مغرب کنید بلکه نیکوکار کسی است که به خدا و روز رستاخیز و فرشتگان و کتاب آسمانی و پیامبران ایمان آورد و مال خود را با تمام علاقه‌ای که به آن دارد به خویشاوندان و یتیمان و ازکارافتادگان و... انفاق کند....» و آنگاه که یتیم بودن رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) را به وی تذکر می‌دهد، می‌فرماید: «اَ لَمْ یَجِدْکَ یَتِیماً فآوی؟؛ آیا تو را یتیم نیافت و سپس پناه داد؟ » سپس می‌فرماید: «فَاَمَّا الْیَتِیمَ فَلا تَقْهَرْ؛ حال که چنین است پس با قهر و خشم با یتیم برخورد مکن.» در این سوره خدای متعال نخست یتیم بودن رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) را یادآور شده و آنگاه سفارش یتیمان را به او می‌کند و این ترتیب برای آن است که آن بزرگوار در کودکی پدر و مادر خود را از دست داده بود و به خوبی احساس می‌کرد یتیمی که از محبّت و نوازش پدرانه محروم شده است بیش از هر چیز خود را نیازمند به تفقّد و محبّت می‌بیند. به این جهت می‌فرماید همان‌گونه که یتیم بودی و تو را پناه دادیم تو نیز یتیمان را نوازش کن و آنها را از خود دور مکن، چرا که درد و رنج یتیمی را تحمل کرده و از درد و ناراحتی یتیمان آگاهی. تو را باشد از درد طفلان خبر که در خردی از سر برفتت پدر در این آیات دو مسئولیت درباره یتیمان ذکر شده است: ۱ . برطرف کردن نیازهای مالی آنها ۲. جبران کمبودهای عاطفی آنان ۶ - آثار یتیمنوازیروایاتی که از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) و ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) در این باره رسیده فراوان است. در این احادیث، ضمن توصیه نسبت به یتیمان، آثار نیک و اجر و پاداش عظیمی را در این مورد نوید می‌دهد که تنها به ذکر چند مورد از این آثار اکتفا می‌کنیم. ۶.۱ - ورود به بهشترسول گرامی (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) فرمود: «من کفَّل یتیماً و نفقته کنت انا و هو فی الجنَّة کهاتین و قرن بین اصبعیه المسبّحة و الوسطی؛ کسی که یتیمی را سرپرستی کند و عهده‌دار نفقه و مخارج او گردد من و او در بهشت پهلوی یکدیگر هستیم. سپس انگشت سبّابه و انگشت وسطی را پهلوی هم گذاشت و فرمود: مانند این دو که پهلوی یکدیگر هستند.» امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «من اراد ان یدخله الله عزّوجلَّ فی رحمته و یسکنه جنَّته فلیحسن خلقه... و لیرحم الیتیم؛ کسی که بخواهد مشمول رحمت خداوند گردد و وارد بهشت شود... باید نسبت به یتیمان دلسوز و مهربان باشد.» ۶.۲ - نرم شدن قلباثر دیگر یتیم‌نوازی این است که دل انسان نرم و حوایج او برآورده می‌شود. پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) فرمود: «اتحبُّ ان یلین قلبک و تدرک حاجتک؟ ارحم الیتیم و امسح راسه و اطعمه من طعامک یلین قلبک و تدرک حاجتک؛ آیا دوست داری دلت نرم و آرزویت برآورده شود؟ (آنگاه فرمود: ) بر یتیم ترحّم کن و دست محبّت بر سر او بکش و از غذای خود به او بخوران تا قلبت نرم و حاجتت روا گردد.» ۶.۳ - ترفیع درجات و محو سیئاتدر حدیثی از رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) می‌خوانیم: «و الذَّی تفسی بیده لایلی مسلم یتیماً فیحسن ولایته و یضع یده علی راسه الّا رفعه الله عزَّوجلَّ بکلِّ شعرة درجة و کتب له بکلِّ شعرة حسنة و محی عنه بکلِّ شعرة سیّئة؛ سوگند به کسی که جانم در قبضه قدرت اوست، هر مسلمانی که سرپرستی یتیمی را به عهده بگیرد و به خوبی از عهده ولایت و سرپرستی آن یتیم برآید و دست محبّت بر سر او بکشد به عدد هر مویی که از زیردستش می‌گذرد خداوند متعال یک درجه مقام او را بالا می‌برد و یک ثواب در نامه عمل وی می‌نویسد و یک گناه از او کم می‌کند. در حدیث دیگری آمده است.» که یکی از یاران پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) به نام ابن ابی اوفی می‌گوید: محضر رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) نشسته بودیم، پسر بچه‌ای خدمت حضرت آمد، عرض کرد: کودکی یتیم هستم و خواهری یتیم دارم و مادری بیوه زن. از آنچه خدا به تو اطعام کرده به ما اطعام کن تا خداوند از آنچه نزد اوست آن‌قدر به تو ببخشد که خشنود شوی. پیامبر فرمود: چه زیبا سخن گفتی ای پسر! سپس رو به بلال کرد و فرمود: برو از آنچه نزد ما است بیاور. بلال بیست و یک خرما با خود آورد. پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) فرمود: هفت دانه برای تو، هفت دانه برای خواهرت و هفت دانه برای مادرت. معاذ بن جبل برخاست دستی بر سر کودک یتیم کشید، گفت: خداوند یتیمی تو را جبران کند و تو را جانشین صالحی برای پدرت سازد (پدر او از مهاجران بود). پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) رو به معاذ کرد و فرمود: انگیزه تو برای این کار چه بود؟ عرض کرد: محبّت و رحمت. فرمود: هر کس از شما سرپرستی یتیمی را بر عهده گیرد و حق آن را ادا کند و دست بر سر یتیم کشد، خداوند به عدد هر مویی حسنه‌ای برای او می‌نویسد و به عدد هر مویی سیئه‌ای از او محو می‌کند و به عدد هر مویی او را یک درجه بالا می‌برد. امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) فرمود: «ما من مؤمن و لا مؤمنة یضع یده علی راس یتیمٍ ترحّماً الّا کتب الله له بکلّ شعرة مرَّت یده علیها حسنة؛ هر مرد و زن با ایمانی که از روی مهربانی دست خود را روی سر یتیمی بکشد خدای متعال به عدد هر مویی که دست خود را روی آن می‌گذارد یک ثواب برای او می‌نویسد.» ۷ - ثواب یتیمنوازیافزون بر اثار دنیوی یتیم نوازی ثواب‌های اخروی نیز در روایات بیان شده ۷.۱ - سکونت در بهشتدر حدیث آمده است کسانی که کودکان یتیم را که قدرت تهیه ماوی و مسکنی برای خود ندارند پناه دهند و در خانه خود از آنها پذیرایی کنند، خدای متعال آنان را در بهشت سکنی خواهد داد. امام باقر (علیه‌السّلام) فرمود: «اربع من کنَّ فیه بنی الله له بیتاً فی الجنَّة من اوی الیتیم و رحم الضَّعیف و اشفق علی والدیه و رفق بمملوکه؛ چهار خصلت در هر کس باشد خداوند خانه‌ای در بهشت برای او بنا کند: کسی که یتیمی را پناه دهد و بر ناتوانی دلسوزی کند و به پدر و مادر خود مهر ورزد و با برده و زیردست خود مدارا کند. ۷.۲ - برطرف شدن عذابیکی دیگر از ثمرات پناه دادن یتیم آن است که خدای متعال عذاب قبر را از انسان برمی دارد. پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) فرمود: عیسی بن مریم (علیه‌السّلام) از قبرستانی می‌گذشت که صاحب قبری را عذاب می‌کردند. پس از یک سال که از آنجا گذشت متوجه شد (با دید مخصوص خود) که صاحب قبر عذاب نمی‌شود، علّت را از خدای متعال سؤال کرد؟ وحی شد که این مرد گنه‌کار بود و به خاطر گناهانی که انجام داده بود عذاب می‌شد، امّا فرزند صالحی داشت که وقتی به سنّ رشد رسید جاده‌ای را اصلاح کرد و یتیمی را منزل داد، به این جهت او را آمرزیدم و به خاطر کار فرزندش عذاب را از او برداشتم. ۷.۳ - ثواب ساکت کردن یتیمناراحتی کودکان یتیم چندان مهم است که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) می‌فرماید: «... اذا بکی الیتیم وقعت دموعه فی کفَّ الرَّحمن و یقول تعالی: من ابکی هذا الیتیم الذی واریت والده فی التّراب من اسکته فله الجنَّه؛ هرگاه کودک یتیمی گریه کند اشک‌های او در کف پرمهر و محبّت خداوند رحمان می‌ریزد و خدای تعالی می‌فرماید: چه کسی این یتیمی که پدرش را از دست داده (و اکنون زیر خاک آرمیده) به گریه درآورده است؟ هر کس او را آرام کند بهشت از آن اوست (پاداش او بهشت است). در حدیثی دیگر فرمود: هنگامی که کودک یتیم گریه می‌کند عرش خدا به لرزه در می‌آید. خداوند به فرشتگانش می‌فرماید: ای ملائکه من! چه کسی این یتیم را که پدرش در خاک پنهان شده است به گریه درآورد؟ ملائکه می‌گویند: خدایا! تو آگاه‌تری. خداوند می‌فرماید: ای ملائکه من! شما را گواه می‌گیرم که هر کس گریه او را خاموش و قلبش را خشنود کند من روز قیامت او را خشنود خواهم کرد. به هر حال، انسان مسلمانی که ادّعا می‌کند متخلّق به اخلاق حسنه است باید به این ادّعا جامه عمل بپوشاند و به فکر کودکان یتیم و خانواده‌های بی‌سرپرست باشد و به زندگی آنان رسیدگی کند و وصیت امیر مؤمنان (علیه‌السّلام) را که نزدیک شهادت خود فرمود: «الله الله فی الایتام فلا تغبُّوا افواههم و لا یضیعوا بحضرتکم...؛ خدا را خدا را در مورد یتیمان، نکند آنها گاهی سیر و گاهی گرسنه بمانند، نکند آنها در حضور شما در اثر عدم رسیدگی از بین بروند....» و همان‌گونه که در اوّل بحث یادآور شدیم باید با روی باز و سرشار از محبّت با یتیمان برخورد شود که احساس نکنند پدر یا مادر خود را از دست داده‌اند، چون آنان نیز روزی در زیر سایه پدر و مادر خود زندگی می‌کردند و مورد محبّت و نوازش آنها بودند، ولی امروز که از نعمت پدر یا مادر محروم شده‌اند از هر جهتی نیاز به محبّت دارند و باید به این نیاز پاسخ مثبت داده شود تا در میان همسالان خود احساس غربت و حقارت نکنند و خدای ناکرده دچار عقده و کینه نشوند که در آینده برای خود و دیگران خطرناک شوند. ۸ - پانویس۹ - منبع• سایت‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «سرپرستی یتیمان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۵/۱۵. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی رده‌های این صفحه : دیدگاه های فقهی امام خمینی | مقالات اندیشه قم
|